Kryteria oceniania z Biologii

Przedmiotowy System Oceniania z biologii w Gimnazjum Nr 73 w Warszawie Przedmiotowy system oceniania z biologii w gimnazjum opracowany został oparciu o: 1. Rozporządzenie MENiS z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych ( Dz. U. nr 199 z 2004 r.) 2. Podstawę programową z biologii dla gimnazjum 3. Program nauczania zatwierdzony przez MENiS DKOS-5002-52/05 autorstwa Anny Zdziennickiej oraz program nauczania DKW-4014-205/99 Wydawnictwa OPERON autorstwa Waldemara Lewińskiego i Jana Prokopa 4. WSO Gimnazjum Nr 73 w Warszawie W obecnym roku szkolnym dla klas I wykorzystujemy podręczniki: „Puls Życia”- autorzy: Malgorzata Jefimow, Marian Sęktas, Wydawnictwo NOWA ERA klasa II : „Puls Życia” – autor: Małgorzata Jefimow, Wydawnictwo NOWA ERA Przedmiotem oceniania są: - wiadomości, - umiejętności - postawa ucznia i jego aktywność Cele ogólne oceniania na biologii - rozpoznawanie przez nauczyciela poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań programowych, - poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie, - motywowanie ucznia do dalszej pracy, - pomoc uczniowi w samodzielnym kształceniu biologicznym, - przekazanie rodzicom lub opiekunom informacji o postępach dziecka, - dostarczenie nauczycielowi informacji zwrotnej na temat efektywności jego nauczania, prawidłowości doboru metod i technik pracy z uczniem. Metody i narzędzia oraz szczegółowe zasady sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów: 1. Wypowiedzi ustne (przynajmniej raz w semestrze) np. swobodna wypowiedź na określony temat, charakteryzowanie procesów biologicznych, umiejętność wnioskowania przyczynowo-skutkowego itp. Przy odpowiedzi ustnej obowiązuje znajomość materiału z trzech ostatnich lekcji, przypadku lekcji powtórzeniowych z całego działu. 2. Kartkówki 10 min. obejmujące materiał z trzech ostatnich lekcji (nie muszą być wcześniej zapowiadane, ale mogą), nie podlegają poprawie. Uczniowie nieobecni na kartkówce piszą ją w najbliższym terminie (jeden tydzień), nie zgłoszenie się to wpis nb. 3. Sprawdziany pisemne 30 min. - 1godz..(zależnie od zakresu sprawdzanego materiału), w tym testy dydaktyczne ( przynajmniej jeden w ciągu semestru) przeprowadzane po zakończeniu każdego działu, zapowiadane tydzień wcześniej. Sprawdziany mogą zawierać dodatkowe pytania (zadania) na ocenę celującą. Sprawdziany są obowiązkowe, jeżeli uczeń opuścił sprawdzian z przyczyn losowych, powinien go napisać w terminie nie przekraczającym 2 tygodnie od powrotu do szkoły. Czas i sposób do uzgodnienia z nauczycielem, nie zgłoszenie się to wpis nb. Prace pisemne powinny być ocenione i oddane w ciągu 2 tygodni. Ocenę niedostateczną ze sprawdzianu można poprawić. Poprawa jest dobrowolna, odbywa się poza lekcjami, w ciągu1 tygodnia od rozdania prac i tylko 1 raz Przy pisaniu poprawianiu sprawdzianu punktacja nie zmienia się, otrzymane oceny są wpisywane do dziennika ( ocena niedostateczna z poprawy nie może być wpisana do dziennika. Wszystkie prace są archiwizowane – uczniowie i ich rodzice mogą je zobaczyć i otrzymać uzasadnienie wystawionej oceny. Nie ocenia się ucznia po dłuższej nieobecności w szkole. 4. Aktywność ucznia: czyli zaangażowanie w tok lekcji, udział w dyskusji, uzupełnianie dodatkowych ćwiczeń np. w ćwiczeniówce, wypełnianie kart pracy, praca w grupach, korzystanie z różnych źródeł informacji, wypowiedzi, podczas rozwiązywania problemów. Aktywność uczniów oceniania jest „+” lub „-”. 3 „+” – ocena bardzo dobra 3 „-” – ocena niedostateczna 5.W przypadku sprawdzianów pisemnych przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na oceny cyfrowe wg kryteriów : 100% plus zadanie dodatkowe 100% - 91% 90% - 75% 74% - 51% 50% - 31% 30% - 0% 6. Zeszyt przedmiotowy – sprawdzany jeden raz w semestrze biorąc pod uwagę staranność i systematyczność Sposoby informowania uczniów: Na pierwszych godzinach lekcyjnych nauczyciel zapoznaje uczniów z PSO. Wymagania na poszczególne oceny udostępnione są wszystkim uczniom w klaso-pracowni szkolnej, w bibliotece szkolnej i na stronie internetowej szkoły. Oceny cząstkowe są jawne, oparte o opracowane kryteria. Sprawdziany inne prace pisemne są przechowywane w szkole do końca danego roku szkolnego. Sposoby informowania rodziców: Nauczyciel na pierwszym zebraniu informuje rodziców o sposobie oceniania z przedmiotu O ocenach cząstkowych i klasyfikacyjnych informuje się rodziców na zebraniach rodzicielskich lub w czasie indywidualnych spotkań z rodzicami udostępniając zestawienie ocen lub umożliwiając wgląd do dziennika lekcyjnego. Informacje o grożącej ocenie niedostatecznej klasyfikacyjnej jest przekazywane zgodnie z procedurą WSO. Zasady wystawiania oceny za I półrocze i końcoworocznej: Wystawianie oceny klasyfikacyjnej dokonuje się na podstawie ocen cząstkowych, przy czym większą wagę mają oceny ze sprawdzianów (prac klasowych), w drugiej kolejności są kartkówki i aktywność ucznia. Pozostałe oceny są wspomagające. Przyjęty został współczynnik: Prace klasowe 40% Kartkówki 20% Aktywność 10% Odpowiedź ustna 20% Praca domowa + zeszyt ćwiczeń + zeszyt przedmiotowy 10% powyżej 1,51 - ocena dopuszczająca powyżej 2,51 - ocena dostateczna powyżej 3,51 - ocena dobra powyżej 4,51 - ocena bardzo dobra Ocena roczna jest średnia arytmetyczną ocen semestralnych. Sposoby korygowania niepowodzeń szkolnych i podnoszenia osiągnięć uczniów. 1. Możliwość poprawy oceny z pracy klasowej – sprawdzianu w przypadku oceny niedostatecznej. 2. Umożliwienie zwolnienia z pracy klasowej, kartkówki lub odpowiedzi ustnej w wyjątkowych przypadkach losowych. 3. Uzupełnienie braków z przedmiotu w ramach konsultacji z nauczycielem w przypadku zgłoszenia chęci przez ucznia. 4. Możliwość zgłoszenia nie przygotowania ucznia raz w semestrze przy 1 godz. w tygodniu i 2 razy w semestrze przy 2 godz. w tygodniu(odpowiedź ustna) oraz zgłoszenia 1 raz braku pracy domowej lub braku zeszytu. 5. Rozwijanie zainteresowań i poszerzanie wiadomości na zajęciach koła ekologicznego. Ewaluacja PSO Pod koniec roku szkolnego nauczyciel wspólnie z uczniami dokonuje analizy funkcjonowania PSO na lekcjach biologii. Ewentualne zmiany PSO będą obowiązywały od następnego roku szkolnego. Wymagania ogólne na poszczególne stopnie szkolne: Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: - opanował wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania, będące efektem jego samodzielnej pracy, - prezentuje swoje wiadomości posługując się terminologią biologiczną, - potrafi stosować zdobyte wiadomości w sytuacjach nietypowych, - formułuje problemy i rozwiązuje je w sposób twórczy, - dokonuje analizy lub syntezy zjawisk i procesów biologicznych, - wykorzystuje wiedzę zdobytą na innych przedmiotach, - potrafi samodzielnie korzystać z różnych źródeł informacji, - bardzo aktywnie uczestniczy w procesie lekcyjnym, - wykonuje twórcze prace, pomoce naukowe i potrafi je prezentować na terenie szkoły i poza nią, - w pracach pisemnych osiąga 100% punktów możliwych do zdobycia i w pełni odpowiada na dodatkowe pytania, - bierze udział w konkursach biologicznych na terenie szkoły i poza nią. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności określone programem nauczania, - wykazuje szczególne zainteresowania biologią, - potrafi stosować zdobytą wiedzę do samodzielnego rozwiązywania problemów w nowych sytuacjach, - bez pomocy nauczyciela korzysta z różnych źródeł informacji, - potrafi planować i bezpiecznie przeprowadzać doświadczenia i hodowle przyrodnicze, - sprawnie posługuje się mikroskopem i lupą oraz sprzętem laboratoryjnym, - potrafi samodzielnie wykonać preparaty mikroskopowe i opisać je, - prezentuje swoją wiedzę posługując się poprawną terminologią biologiczną, - aktywnie uczestniczy w procesie lekcyjnym, - w pisemnych sprawdzianach wiedzy i umiejętności osiąga od 91% do 100% punktów możliwych do zdobycia. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował wiadomości i umiejętności bardziej złożone i mniej przystępne, przydatne i użyteczne w szkolnej i pozaszkolnej działalności, - potrafi stosować zdobytą wiedzę do samodzielnego rozwiązywania problemów typowych, w przypadku trudniejszych korzysta z pomocy nauczyciela, posługuje się mikroskopem i zna sprzęt laboratoryjny, wykonuje proste preparaty mikroskopowe, udziela poprawnych odpowiedzi na typowe pytania, jest aktywny na lekcji, w pracach pisemnych osiąga od 75% do 90% punktów. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: - opanował wiadomości i umiejętności przystępne, niezbyt złożone, najważniejsze w nauczaniu biologii, oraz takie które można wykorzystać w sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych, - z pomocą nauczyciela rozwiązuje typowe problemy o małym stopniu trudności, - z pomocą nauczyciela korzysta z takich źródeł wiedzy jak: słowniki, encyklopedie, tablice, wykresy, itp., - wykazuje się aktywnością na lekcji w stopniu zadowalającym, - w przypadku prac pisemnych osiąga od 51% do 74% punktów. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: - ma braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych programem, ale nie przekreślają one możliwości dalszego kształcenia, - wykonuje proste zadania i polecenia o bardzo małym stopniu trudności, pod kierunkiem nauczyciela, - z pomocą nauczyciela wykonuje proste doświadczenia biologiczne, - wiadomości przekazuje w sposób nieporadny, nie używając terminologii biologicznej, - jest mało aktywny na lekcji, - w pisemnych sprawdzianach wiedzy i umiejętności osiąga od 31% do 50% punktów. Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: - nie opanował wiadomości i umiejętności określanych podstawami programowymi, koniecznymi do dalszego kształcenia, - nie potrafi posługiwać się przyrządami biologicznymi, - wykazuje się brakiem systematyczności w przyswajaniu wiedzy i wykonywaniu prac domowych, - nie podejmuje próby rozwiązania zadań o elementarnym stopniu trudności nawet przy pomocy nauczyciela, - wykazuje się bierną postawą na lekcji, - w przypadku prac pisemnych osiąga od 0% do 30% punktów. OBNIŻENIE WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH-nauczyciel jest zobowiązany na podstawie pisemnej opinii poradni psychologicznej (do tego upoważnionej) obniżyć wymagania edukacyjne w stosunku do ucznia, u którego stwierdzono deficyty rozwojowe. Szczegółowe kryteria oceniania z biologii : Dział – Biologia jako nauka o życiu. Ocena dopuszczająca : Uczeń potrafi: - wyjaśnić co to jest biologia i co jest obiektem badań biologicznych, - podać 2-3 główne działy nauk biologicznych wiedzieć co jest przedmiotem tych badań, - wymienić cechy istoty żywej, - określić popularne źródła wiedzy biologicznej oraz korzystać z podręcznika w uczeniu się biologii, - korzystać z lupy i mikroskopu, wykonywać z pomocą nauczyciela rysunki prostych obiektów, - przygotować mikroskop do prowadzenia obserwacji i wykonać proste obserwacje z jego użyciem, Ocena dostateczna : Uczeń potrafi : - wymienić przykłady wpływu osiągnięć nauk biologicznych na rozwój rolnictwa, hodowli i medycyny, -porównać cechy budowy oraz funkcje życiowe organizmu roślinnego i zwierzęcego, - omówić budowę mikroskopu optycznego i obliczyć jego powiększenie, - stosować w uczeniu się materiały drukowane, filmy ewentualnie programy komputerowe, Ocena dobra : Uczeń powinien: - znać podział dyscyplin biologicznych, z uwzględnieniem różnych kryteriów, wyjaśnić czym się zajmują ekologia i genetyka, - wykorzystać i powszechnie stosować różne materiały drukowane oraz środki multimedialne w uczeniu się biologii, - sporządzać notatki w czasie samodzielnej pracy z podręcznikiem i innymi źródłami wiedzy biologicznej, - samodzielnie wykonywać i opisywać rysunki z prowadzonych obserwacji mikroskopowych, - planować i samodzielnie przeprowadzać doświadczenia biologiczne, notować spostrzeżenia i wyciągać poprawne wnioski, Ocena bardzo dobra : Uczeń powinien: - uzasadnić dobierając odpowiednie przykłady, zależność dynamiki rozwoju biologii od innych dziedzin wiedzy, - samodzielnie korzystając z różnych źródeł, zdobywać informacje w celu rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych, - sporządzać różnorodne w swej formie notatki z przeprowadzonych obserwacji, eksperymentów, Ocena celująca : Uczeń powinien - angażować się w prace związane z funkcjonowaniem pracowni, - samodzielnie korzystać z różnych źródeł, zdobywać informacje potrzebne do rozwijania zainteresowań przedmiotowych, - organizować oraz samodzielnie prowadzić obserwacje i doświadczenia biologiczne wykorzystując różną aparaturę optyczną, odczynniki i szkło laboratoryjne, - interpretować wyniki, odnaleźć przyczyny błędnych wyników prowadzonych doświadczeń (obserwacji), wyciągać wnioski, Dział – Struktura organizmu człowieka i jego łączność ze środowiskiem. Ocena dopuszczająca : Uczeń potrafi : - podać przykłady narządów występujących w organizmie człowieka i wskazać funkcje, które pełnią, - wskazać np. na modelu: aparat ochronny oka i gałkę oczną, wskazać soczewkę i siatkówkę oka, - wymienić wady wzroku i wskazać sposoby ochrony wzroku, - omówić, korzystając z planszy, warstwową budowę oraz elementarne zadania skóry człowieka, - stosować zasady pielęgnacji i higieny skóry oraz jej wytworów: włosów i paznokci, - podać i stosować w praktyce zasady udzielania pierwszej pomocy przy oparzeniach i odmrożeniach skóry, - wskazać położenie narządów smaku i węchu oraz podać ich znaczenie, - omówić rolę ucha oraz sposoby ochrony narządu słuchu, Ocena dostateczna : Uczeń potrafi : - przeprowadzić obserwację trwałych preparatów tkanek zwierzęcych: krwi, nabłonkowej, mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej oraz odróżnić je od innych, - korzystać z atlasu anatomicznego, wskazać prawą i lewą stronę ciała, - określić sposób ochrony narządów wzroku, słuchu, oraz omówić postępowanie w przypadku zaprószenia oka, oparzeń i odmrożeń skóry, - wymienić ważniejsze pierwiastki oraz nieorganiczne i organiczne związki chemiczne, budujące ciało człowieka, - wskazać kilka typowych cech gatunkowych człowieka, - omówić hierarchiczną strukturę organizmu człowieka, - wyjaśnić znaczenie terminów: tkanka, narząd, organizm oraz podać odpowiednie przykłady, - pokazać na modelu położenie głównych układów człowieka, -wymienić części składowe ucha oraz wyjaśnić w jaki sposób odbierane są bodźce akustyczne - wskazać położenie narządów smaku i węchu oraz podać znaczenie tych zmysłów dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka, - omówić korzystając z planszy budowę skóry i wymienić kilka jej funkcji, Ocena dobra : Uczeń powinien: - wyjaśnić co to jest przemiana materii i energii, podać odpowiednie przykłady, - omówić oraz naszkicować schemat ilustrujący hierarchiczną strukturę organizmu człowieka, - przeprowadzić obserwację trwałych preparatów podstawowych tkanek zwierzęcych, rozróżnić je oraz wskazać cechy identyfikacyjne tych komórek, - wskazać na rycinie przekroju gałki ocznej elementy oka oraz omówić ich rolę w procesie widzenia, - wymienić i scharakteryzować najważniejsze wady wzroku, - wykonać doświadczenia związane z badaniem wrażeń smakowych, - wskazać na planszy położenie elementów skóry i omówić funkcje, które pełnią, - wymienić czynniki powodujące uszkodzenia skóry i wskazać sposoby jej ochrony, Ocena bardzo dobra : Uczeń powinien: - narysować schemat drogi fal świetlnych do siatkówki oraz fal akustycznych z otoczenia do ucha wewnętrznego, - używając odpowiednich argumentów przekonać rówieśników o konieczności ochrony narządów zmysłów, Ocena celująca : - wyjaśnić pojęcia anabolizm i katabolizm, podać przykłady tych procesów w żywych organizmach, - samodzielnie przeprowadzić i omówić doświadczenie ilustrujące proces pocenia się, - wykonać doświadczenia związane z badaniem wrażeń smakowych, węchowych i dotykowych, Dział – Budowa anatomiczna i funkcjonowanie ciała człowieka. Ocena dopuszczająca : Uczeń potrafi: - omówić znaczenie terminu cudzożywność i podać przykłady, - podać elementarne składniki pokarmowe oraz omówić ich rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu, - omówić rolę wybranych witamin i wymienić przykłady pokarmów, które je zawierają, - wskazać na schemacie najważniejsze narządy układu pokarmowego, - scharakteryzować sposoby pielęgnacji zębów, - podać wskazówki higieniczne niezbędne podczas przygotowania posiłków, - odczytać informacje żywieniowe na etykietach produktów spożywczych, - wskazać na planszy główne narządy układu krwionośnego, - omówić położenie i ogólną budowę serca, - podać podstawowe funkcje krwi: transportową i obronną, - uzasadnić korzystny wpływ treningu i ćwiczeń fizycznych na sprawność układu krążenia, - omówić zasady udzielania pierwszej pomocy przy zranieniach i krwotokach, - mierzyć tętno, - chronić własny organizm przed schorzeniami układu krążenia, -określić zasady postępowania przy zatrzymaniu krążenia i oddychania, - wskazać na planszy elementy układu oddechowego, podać rolę płuc, - wymienić najczęstsze choroby układu oddechowego i określić jak chronić przed nimi własny organizm, - omówić rolę zieleni w otoczeniu człowieka i znać wpływ palenia tytoniu oraz zanieczyszczeń powietrza na układ oddechowy, -wskazać na tablicy narządy układu wydalniczego i omówić ich rolę, - wymienić zachowania chroniące człowieka przed chorobami układu moczowego, - pokazać na modelu lub w atlasie zasadnicze grupy kości szkieletu ludzkiego, - pokazać na swoim ciele położenie wybranych mięsni szkieletowych (np. dwugłowego i trój- głowego ramienia) oraz wiedzieć o ich antagonistycznym współdziałaniu, - podać przykłady najczęstszych wad układu ruchu podstawowe zasady profilaktyki oraz higieny układu ruchu, - przedstawić sposób postępowania w przypadku złamań, stłuczeń i zwichnięć, - określić jak należy postępować, aby zachować prawidłową sylwetkę ciała, - nazwać układy kontrolujące i koordynujące funkcje życiowe człowieka, - określić zasady zdrowego stylu życia, - wyjaśnić dlaczego człowieka zaliczamy do organizmów rozmnażających się płciowo, - wskazać na planszy narządy układów rozrodczych kobiety i mężczyzny, nazwać gonady męskie i żeńskie, - nazwać komórki rozrodcze człowieka i rozpoznać je na planszy, - wyjaśnić na czym polega zapłodnienie oraz wskazać miejsce zapłodnienia komórki jajowej i wiedzieć jak długo trwa rozwój zarodka człowieka, - omówić przejawy dojrzewania biologicznego dziewcząt i chłopców, - określić zasady higieny intymnej, - rozumieć szkodliwy wpływ palenia tytoniu i picia alkoholu na rozwój embrionalny człowieka, Ocena dostateczna : Uczeń potrafi : - wskazać odcinki przewodu pokarmowego człowieka, w których trawione są węglowodany, białka i tłuszcze, - wymienić choroby układu pokarmowego i wskazać sposoby zapobiegania im, - wskazać zasady doboru składników pokarmowych, zapewniających pełnowartościowe posiłki dzienne, - korzystając z modelu omówić budowę serca i fazy jego pracy, - wyliczyć składniki morfotyczne krwi oraz omówić ich podstawową rolę, - podać zadania tętnic i żył, - rozpoznać w atlasie układ limfatyczny oraz omówić jego rolę, - uzasadnić wpływ treningu i ćwiczeń fizycznych na sprawność układu krążenia, - omówić skład procentowy gazów tworzących mieszaninę powietrza, - opisać rolę przepony i mięśni międzyżebrowych w czasie wdechu i wydechu, - przedstawić schematycznie przebieg procesu oddychania wewnątrzkomórkowego, - wyliczyć choroby układu oddechowego i podać sposoby ochrony przed nimi, - przeprowadzić doświadczenie stwierdzające obecność dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu, - posługiwać się pojęciami: gruczoł dokrewny , hormon, wskazać położenie głównych gruczołów układu dokrewnego, - wskazać najważniejsze gruczoły wydzielania wewnętrznego i znać rolę przysadki mózgowej oraz działanie adrenaliny, - wymienić zasadnicze struktury układu nerwowego i omówić jego rolę w regulacji zachowania w środowisku oraz regulacji działania narządów wewnętrznych, - wymienić końcowe produkty przemiany materii i drogi ich wydalania, - wymienić i rozpoznać tkanki łączne oraz podać przykłady budowanych przez nie narządów, - wskazać na modelu szkieletu człowieka kości szkieletu osiowego i kości kończyn, - omówić ochronną rolę czaszki kręgosłupa i klatki piersiowej, - omówić budowę i podać przykłady stawów oraz wymienić pełnione przez nie funkcje, - omówić znaczenie ruchu w zachowaniu sprawności fizycznej człowieka, - podać przykłady wad wrodzonych i nabytych kośca człowieka, wskazać zasady postępowania w celu ich uniknięcia, - omówić antagonistyczne działanie zginaczy i prostowników np. mięśnia dwu- i trójgłowego ramienia lub trój- i czterogłowego uda, - wykonać unieruchomienie kości długiej, - rozpoznać wśród innych i omówić budowę komórki nerwowej, - dokonać podziału układu nerwowego na centralny i obwodowy oraz wymienić narządy tych układów, - omówić podstawowe funkcje mózgowia i rdzenia kręgowego oraz ochronną rolę opon mózgowych, - omówić przewodzenie impulsu nerwowego od receptora do efektora i podać przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych, - wskazać zasady postępowania ograniczające wpływ stresu na funkcjonowanie układu nerwowego i narządów, - wymienić naturalne mechanizmy obronne człowieka, - wiedzieć, co to jest zdrowie i choroba, - wymienić choroby wywołane przez pasożytnicze bakterie, pierwotniaki i bezkręgowce oraz określić sposoby ochrony przed nimi, - określić wpływ palenia tytoniu i zanieczyszczeń powietrza na rodzaj schorzeń wywoływanych przez te czynniki, - wyliczyć choroby wirusowe oraz wskazać sposoby ochrony przed nimi, - zdefiniować pojęcia: gamety, gonada, porównać budowę komórki jajowej i plemnika człowieka, - wymienić, korzystając z rysunku lub planszy, zasadnicze etapy rozwoju zarodkowego człowieka, Ocena dobra : Uczeń powinien : - wyjaśnić za pomocą odpowiednich modeli istotę mechanicznego chemicznego trawienia pokarmów, - wymienić ważniejsze funkcje wątroby, - omówić szkodliwy wpływ metali ciężkich np. ołowiu i rtęci na organizm człowieka, wskazać źródła tych metali w środowisku, - wyjaśnić szkodliwy wpływ alkoholu na przebieg procesów trawienia oraz narządy pozostałych układów, - wyjaśnić na schemacie etapy krzepnięcia krwi, - wymienić grupy krwi człowieka, wskazać dawcę oraz biorcę, - narysować lub omówić ogólny schemat krwioobiegu człowieka, - opisać typowe schorzenia układu krwionośnego podaniem przyczyn, - wyjaśnić różnicę między krwotokiem tętniczym a żylnym oraz omówić sposoby ich tamowania, - napisać słownie pełne, sumaryczne równanie chemiczne procesu oddychania wewnątrzkomórkowego, - porównać skład powietrza wdychanego i wydychanego oraz podać przyczynę zaistniałej różnicy, - znać czynności ratownicze, związane z zatrzymaniem oddychania i krążenia, - narysować schemat budowy nerki i opisać rysunek, - odróżnić wynik badania moczu człowieka zdrowego od chorego, - znać budowę stawu i podać przykłady różnych jego typów, - narysować przekrój poprzeczny kości długiej, opisać jej budowę fizyczną i chemiczną oraz wskazać rolę jej poszczególnych części, - rozpoznać na rysunku rodzaje tkanki mięśniowej, podać narządy, w których występują i różnice w sposobie funkcjonowania, - wyjaśnić na czym polega praca mięśni, podać przyczyny ich zmęczenia, - wymienić sposoby unieruchamiania złamań kości kończyn i kręgosłupa, - uzasadnić fakt, że trzustka jest gruczołem podwójnym, - wyjaśnić wpływ hormonów przysadki na wzrost organizmu, - wskazać różnicę pomiędzy odruchami warunkowymi a bezwarunkowymi, - uzasadnić wpływ niedotlenienia mózgu na utratę funkcji życiowych człowieka, - wskazać na modelu mózgowia człowieka rozmieszczenie ośrodków korowych, np. wzroku i słuchu, ośrodków ruchowych i czuciowych oraz omówić związek działania zmysłów i funkcji czuciowo-ruchowych z uszkodzeniem kory mózgowej, - porównać dobierając odpowiednie przykłady, rozmnażanie płciowe i bezpłciowe, - prawidłowo określić rolę wszystkich narządów układu płciowego człowieka, - znać rolę łożyska i błon płodowych, Ocena bardzo dobra : Uczeń powinien: - zinterpretować pojęcie gatunek biologiczny, - dokładnie przedstawić trawienie białek tłuszczów i cukrów ze wskazaniem miejsc działania i enzymów trawiennych, - umieć wykorzystywać w praktyce zasady prawidłowego żywienia, - wyjaśnić na czym polega automatyzm pracy serca, - zinterpretować wyniki badania krwi: morfologii, OB, hematokrytu, - porównać budowę oraz przedstawić zadania małego dużego krwioobiegu, - porównać skład moczu pierwotnego i ostatecznego oraz omówić mechanizm jego tworzenia, - wyjaśnić współdziałanie układu krwionośnego i limfatycznego w obronie organizmu przed zarazkami, - opisać rolę mięsni międzyżebrowych oraz przepony w trakcie wdechu i wydechu, - przeprowadzić doświadczenie ilustrujące działanie przepony, - udokumentować, korzystając z literatury, wpływ palenia papierosów oraz zanieczyszczeń powietrza na wzrost schorzeń układu oddechowego - wyjaśnić co to jest dializa, - przeprowadzić obserwację mikroskopową tkanek mięśniowych i łącznych oraz opisać dostrzeżone szczegóły budowy, - przeprowadzić i zinterpretować wyniki doświadczenia badającego skład chemiczny kości, - wyjaśnić na czym polega nadrzędna rola przysadki mózgowej wobec innych gruczołów dokrewnych, - omówić związek pomiędzy działalnością gruczołów dokrewnych a uzyskaniem dojrzałości płciowej, - wyjaśnić zasadę działania hormonów trzustki: insuliny i glukagonu, - omówić zależność między gruczołami dokrewnymi a układem nerwowym, - podać przykłady schorzeń wywołanych nadczynnością lub niedoczynnością gruczołów wydzielania wewnętrznego, - porównać mechanizm regulacji nerwowej i hormonalnej, - podać przykłady wpływu wegetatywnego układu nerwowego na pracę narządów wewnętrznych, - przedstawić rówieśnikom niebezpieczeństwa związane z sięganiem po alkohol, narkotyki, - dokonać analizy, korzystając ze schematu, cyklu miesiączkowego kobiety, - podać przyczyny zaburzeń rozwojowych płodu ludzkiego, Ocena celująca : Uczeń powinien: - analizować materiały drukowane i multimedialne, selekcjonować je, dokonywać interpretacji oraz uogólnienia faktów, - interpretować dane statystyczne, sporządzać wykresy, zestawienia, analizować ogólne badania np. krwi, moczu i na podstawie literatury popularnonaukowej wyciągać wnioski, - znać osiągnięcia medycyny w zakresie transplantacji organów oraz prawa każdego człowieka do dysponowania nimi, - potrafić używając odpowiednich argumentów, przekonać rówieśników do prowadzenia zdrowego trybu życia, - wytłumaczyć sięgając do źródeł wiedzy biologiczne, procesy kostnienia oraz zrastania się kości po złamaniu, - śledzić oraz omawiać najnowsze osiągnięcia związane z rozwojem nauk biologicznych, - posługując się atlasem anatomicznym człowieka, określić położenie nerwów układu współczulnego i przywspółczulnego oraz wskazać narządy, których praca jest kontrolowana przez te nerwy, Dział - Struktura organizmów: komórki tkanki organy. Ocena dopuszczająca : Uczeń potrafi: - omówić ogólną budowę komórki, - dostrzegać wspólne cechy budowy dla różnych organizmów, - przygotować preparat oraz przeprowadzić obserwację mikroskopową komórki roślinnej, - omówić budowę komórki zwierzęcej, - wskazać istotne różnice w budowie komórki roślinnej i zwierzęcej, - podać przykłady tkanek roślinnych oraz wymienić pełnione przez nie funkcje, - wskazać na różnych roślinach naczyniowych ich organy i omówić ich zasadnicze funkcje, - wyjaśnić na czym polega samożywność, - korzystając z atlasów rozpoznawać pospolite gatunki roślin - rozumieć na czym polega cudzożywność, - wiedzieć w jaki sposób odżywiają się bakterie, rośliny, grzyby i zwierzęta, - wymienić główne układy narządów zwierząt oraz omówić ich rolę dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, - odpowiedzieć, co to jest organizm i zilustrować wypowiedź przykładami organizmów o różnej organizacji ciała, Ocena dostateczna : Uczeń potrafi : - wskazać na planszy organella, w których przebiega fotosynteza i oddychanie, - omówić rolę bakterii i grzybów w przyrodzie i życiu człowieka, - podać przykłady morfologicznego zróżnicowania grzybów, - rozpoznać najczęściej spotykane glony słodkowodne i morskie, - wyjaśnić co to są organowce i podać przykłady roślin zaliczanych do organowców, - podać zjawiska będące podłożem transportu wody w roślinie, - podać przykłady modyfikacji łodyg, liści i korzeni związanych z warunkami życia, - rozpoznać byliny kłączowe i cebulowe oraz opisać znaczenie takiej budowy dla życia rośliny, Ocena dobra : Uczeń powinien: - omówić rolę organelli komórkowych w wypełnianiu funkcji życiowych rośliny, - porównać budowę komórki bakteryjnej z budową komórki grzybów, roślin i zwierząt, - dokonać przeglądu budowy grzybów, uwzględniając stopień organizacji plechy, - rozpoznawać glony oraz porównywać ich budowę, - uzasadnić pionowy rozkład glonów w morzu, - wskazać omówić budowę wewnętrzną roślin nasiennych, Ocena bardzo dobra : Uczeń powinien: - wymienić główne jednostki systematyczne i sklasyfikować organizmy wg budowy komórkowej oraz stopnia organizacji ciała, - oznaczyć za pomocą klucza lub atlasu pospolite rośliny występujące w miejscu zamieszkania, - przeprowadzić obserwację mikroskopową przekroju poprzecznego korzenia, łodygi bądź liścia oraz wskazać zaobserwowane szczegóły budowy i wymienić tkanki, - wyjaśnić proces osmozy oraz podać przykład, , - wyjaśnić zjawisko transpiracji i jej wpływ na transport wody w roślinie, Ocena celująca : Uczeń powinien ponadto potrafić, - wymienić kryteria tworzenia współczesnych systemów klasyfikacyjnych, - wykorzystując schematy drzewa genealogicznego, wskazać główne linie rozwojowe roślin i zwierząt, - rozpoznać bezkręgowce, zaklasyfikować je do odpowiedniego typu, - wykonać doświadczenie ilustrujące proces osmozy, - przygotować oraz przeprowadzić doświadczenie ilustrujące transport wody w łodydze, Dział – Podstawowe funkcje życiowe wybranych organizmów. Ocena dopuszczająca : Uczeń potrafi: - wyjaśnić znaczenie terminu samożywność, - rozumieć znaczenie fotosyntezy dla istnienia życia na Ziemi, - wyjaśnić na czym polega cudzożywność, podać jej formy przykłady, - omówić istotę oddychania wewnątrzkomórkowego, wymienić substraty i produkty tego procesu, - wskazać narządy wymiany gazowej organizmów wodnych i lądowych, - wyjaśnić na czym polega rozmnażanie płciowe i bezpłciowe, - omówić budowę kwiatu rośliny okrytozalążkowej i wyjaśnić proces zapylenia i zapłodnienia - poprawnie używać pojęć: gonady, gamety, zygota, - omówić na wybranym przykładzie rośliny etapy jej rozwoju (od nasienia do nasienia), - wymienić warunki sprzyjające kiełkowaniu roślin nasiennych, - omówić rozmnażanie się wybranych organizmów np. owadów, płazów, ptaków oraz ssaków, Ocena dostateczna : Uczeń potrafi: - przedstawić słownie ogólny przebieg reakcji fotosyntezy oraz oddychania, - uzasadnić istotę podziału organizmów na samożywne i cudzożywne, - odróżnić pojedynczy kwiat od kwiatostanu, - omówić budowę nasienia i owocu, - przedstawić przystosowania w budowie morfologicznej i anatomicznej owada do lotu i życia na lądzie, - wskazać cechy umożliwiające ptakom aktywny lot, - wymienić obserwując budowę zewnętrzną i wewnętrzną, swoiste cechy ssaków, - porównać ogólną budowę bezkręgowców i kręgowców, - porównać budowę wybranych narządów lub ich układów, np. płuc, układu pokarmowego kręgowców i wymienić kierunki ich ewolucji, Ocena dobra : Uczeń powinien: - wskazać wśród wielu roślin formy zarodnikowe i nasienne, - przedstawić argumenty o konieczności ochrony zieleni w miastach i ośrodkach przemysłowych, - udowodnić wydzielanie ciepła i dwutlenku węgla podczas oddychania, - wyjaśnić na przykładzie fermentacji alkoholowej proces oddychania beztlenowego, - opisać mechanizm wymiany gazowej u roślin i zwierząt oraz podwójne oddychanie u ptaków, - porównać przebieg trawienia zewnątrz i wewnątrzkomórkowego, - porównać budowę układu pokarmowego np. dżdżownicy i ssaków roślino- i mięsożernych, - porównać rozwój zarodkowy poszczególnych gromad kręgowców, - podać modyfikacje budowy kończyn różnych ssaków, związane ze sposobem lokomocji, - omówić rolę błon płodowych w rozmnażaniu się kręgowców, Ocena bardzo dobra : Uczeń powinien potrafić : - używając wzorów chemicznych, wyjaśnić przebieg reakcji chemicznych procesu fotosyntezy i oddychania tlenowego, - napisać równanie chemiczne procesu fermentacji alkoholowej oraz porównać zysk energetyczny z oddychaniem tlenowym, - wykrywać w organach roślinnych produkty fotosyntezy, - przedstawić najważniejsze osiągnięcia ewolucyjne gadów związane z opanowaniem środowiska lądowego, - wyjaśnić na wybranym przykładzie rozwój rośliny okrytozalążkowej, wymienić różne sposoby zapylania roślin wskazać modyfikacje budowy kwiatów z nimi związane, Ocena celująca : Uczeń powinien ponadto potrafić: - rozpoznawać bezkręgowce, wskazać charakterystyczne cechy ich budowy, - wyjaśnić ekspansję ssaków związaną z uzyskaniem stałocieplności i rozwoju mózgu, - przeprowadzić doświadczenie ilustrujące wpływ światła i dwutlenku węgla na intensywność fotosyntezy, udokumentować przebieg eksperymentu np. za pomocą wykresów, - założyć hodowlę pierwotniaków i obserwować pod mikroskopem wodniczkę pokarmową i wydalniczą pantofelka, - przeprowadzić i udokumentować doświadczenie badające wymianę gazową i wydzielanie ciepła w czasie oddychania np. nasion fasoli, Dział – Wzajemne zależności między organizmami a środowiskiem. Ocena dopuszczająca : Uczeń potrafi: - określić zakres ekologii, - wymienić biotyczne i abiotyczne czynniki środowiska, - podać definicję populacji i wymienić jej cechy, - wymienić czynniki wpływające na liczebność populacji, - wyliczyć rodzaje ujemnych interakcji między populacjami różnych gatunków w biocenozie biocenozie scharakteryzować wybraną z nich, - podać przykłady stosunków nieantagonistycznych między populacjami i zilustrować je odpowiednio dobranymi przykładami, - podać przykłady ekosystemów występujących w miejscu zamieszkania, Ocena dostateczna : Uczeń potrafi: -korzystając z wykresów, odczytać zakres tolerancji danego gatunku, - wyjaśnić znaczenie terminów: rozrodczość, śmiertelność, struktura wiekowa, - zdefiniować pojęcie biocenoza i wskazać poziomy troficzne w niej występujące, - konstruować modele łańcuchów pokarmowych i sieci zależności troficznych, - wyjaśnić termin biotop oraz porównać właściwości środowisk lądowych lub wodnych, - podać przykłady ekosystemów naturalnych i sztucznych, omówić na schemacie przepływ energii i krążenie materii, Ocena dobra : Uczeń powinien: - omówić posługując się schematem, krążenie węgla i azotu w przyrodzie, - wykreślić krzywą populacyjną, - obliczyć zagęszczenie populacji ludzkiej w różnych miejscach, - omówić wzrost liczebności populacji, na którą nie działają czynniki ograniczające, sporządzić odpowiedni wykres, - wyjaśnić na czym polega równowaga biocenotyczna i wskazać przyczyny ich ewentualnego zachwiania, - porównać interakcje ujemne i dodatnie istniejące między populacjami różnych gatunków, określić ich wpływ na liczebność populacji, - wyjaśnić na czym polega sukcesja ekosystemów i określić stadium klimaksowi, - zdefiniować produktywność ekosystemów, Ocena bardzo dobra : Uczeń powinien potrafić: - podać przyczyny i konsekwencje zakłóceń obiegu wybranych pierwiastków biogennych, - wyjaśnić na wybranych przykładach związek zakresu tolerancji ekologicznej z zasięgiem gatunku, - interpretować na wykresie zależności występujące pomiędzy liczebnością populacji w układach drapieżca-ofiara, pasożyt-żywiciel, - wyjaśnić związek zachodzący między rozrodczością, śmiertelnością i strukturą wiekową a liczebnością populacji, Ocena celująca : Uczeń powinien ponadto potrafić: - omówić na różnych przykładach przepływ energii w ekosystemach oraz wskazać ubytki energii związane z ilością poziomów troficznych, - wykonywać badania terenowe, dokumentować wyniki, wyciągać poprawne wnioski, - wskazać przykłady zachwiania równowagi biologicznej ekosystemów wskutek wprowadzenia przez człowieka zmian w sieciach pokarmowych i obiegu pierwiastków, Dział – Zagrożenia dla przyrody i działania człowieka zmierzające do poprawy jej stanu. Ocena dopuszczająca : Uczeń potrafi: - dostrzegać wpływ człowieka na ekosystemy i oceniać go, - wymienić kilka chronionych gatunków roślin i zwierząt, - wskazać najbliżej położone rezerwaty przyrody i parki narodowe, - wymienić formy ochrony przyrody w Polsce, Ocena dostateczna : Uczeń potrafi: - wymienić zagrożenia fauny flory w przeszłości i obecnie, - podać motywy ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, - wyjaśnić pojęcia: park narodowy, rezerwat przyrody, park krajobrazowy, pomnik przyrody, - wymienić i wskazać położenie najbliższych parków krajobrazowych i podać motywy ich utworzenia, - wymienić i wskazać na mapie parki narodowe Polski, omówić jeden z nich, - wymienić i wskazać na mapie kilka rezerwatów biosfery zlokalizowanych na obszarze Polski, - rozpoznać po kilka gatunków chronionych grzybów, roślin i zwierząt, - wymienić najważniejsze organizacje ekologiczne działające w Polsce i na świecie, Ocena dobra : Uczeń powinien: - omówić wkład polskich uczonych w rozwój idei ochrony przyrody, - scharakteryzować oraz porównać wybrane parki narodowe Polski, -omówić główne motywy ochrony gatunkowej organizmów, - przedstawić zasady prowadzenia gospodarki leśnej lub rolnej na obszarach o różnym stopniu ochrony prawnej, Ocena bardzo dobra : Uczeń powinien potrafić: - sprawnie posługiwać się skalą porostową i określać strefy o różnym stanie zanieczyszczeń powietrza. - odnajdywać w terenie i wskazywać stanowiska chronionych grzybów, roślin i zwierząt, - wyjaśnić terminy: użytek ekologiczny i stanowisko dokumentacyjne, - wskazać różnice między ochroną gatunkową całkowitą i częściową, Ocena celująca : Uczeń powinien: - wymienić kategorie zagrożeń „Czerwonej Księgi” i podać przykłady zagrożonych gatunków rodzimych, - rozpoznać w terenie typy krajobrazów i wskazać elementy zakłócające ich wygląd, charakter, - projektować działania mające na celu ochronę całego środowiska oraz wybranych obiektów przyrodniczych, - uczestniczyć w akcjach mających na celu ochronę środowiska naturalnego, - brać udział w konkursach o ochronie przyrody, Dział – Dziedziczenie i zmienność – nadzieje oraz niepokoje. Ocena dopuszczająca : Uczeń potrafi: -określić zakres genetyki, - wyjaśnić znaczenie pojęć: dziedziczność, zmienność, - podać przykłady cech dziedzicznych dających się zaobserwować u człowieka, - omówić na modelu ogólna budowę DNA, - podać przykłady czynników mutagennych, Ocena dostateczna : Uczeń potrafi: - rozwiązywać proste krzyżówki genetyczne ilustrujące I prawo Mendla, - wskazać na modelu lub rycinie komórki miejsce występowania chromosomów, omówić ich budowę, - omówić sposób podziału chromosomów w komórkach somatycznych i gametach człowieka, - dostrzegać wpływ palenia papierosów i zawartych w nich substancji rakotwórczych na częstość zachorowań na nowotwory, - wyjaśnić znaczenie terminu mutacja i podać przykłady schorzeń genetycznych człowieka, - wskazać na przykładach rolę doboru sztucznego dla podniesienia plonów i wyhodowania korzystnych z punktu widzenia człowieka ras zwierzęcych i odmian roślinnych, Ocena dobra : Uczeń powinien: - poprawnie stosować terminy: fenotyp, genotyp, gen dominujący, gen recesywny, allele, - wymienić cechy kodu genetycznego, objaśnić jego uniwersalny, trójkowy charakter, - wymienić zasady dziedziczenia płci u człowieka, - podać przykłady chorób związanych z chromosomami płci, - podać przykłady zastosowań inżynierii genetycznej, Ocena bardzo dobra : Uczeń powinien potrafić: - wskazać związek praw Mendla z chromosomową teorią dziedziczenia, - porównać budowę kwasów DNA i RNA, - omówić na schemacie proces biosyntezy białka, - wskazać niebezpieczeństwa związane z manipulacją genami, Ocena celująca : Uczeń powinien ponadto potrafić: - samodzielnie wykonać schemat przedstawiający proces biosyntezy białka, - publicznie prezentować własną opinię o zagrożeniach wynikających z prowadzenia niektórych badań genetycznych,